Feiten en cijfers

2,5 miljoen mensen in Nederland hebben grote moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Vaak hebben zij ook moeite met omgaan met een computer.  In de leeftijdsgroep tussen de 16 en 65 jaar gaat het om 1,3 miljoen Nederlanders die laaggeletterd zijn. Twee derde van hen is van Nederlandse afkomst en een derde is van buitenlandse afkomst. 57% van hen is vrouw en 43% is man. Ongeveer 43% van de laaggeletterden is werkeloos of inactief op de arbeidsmarkt.

Uitleg begrippen

Analfabeet
Een analfabeet is iemand die de vaardigheid in lezen, spellen en schrijven niet of niet in voldoende mate beheerst.

Laaggeletterdheid
Laaggeletterden kunnen wel lezen en schrijven, maar beheersen deze vaardigheden niet goed genoeg om te kunnen functioneren in de samenleving.

Gevolgen

Problemen
Laaggeletterden hebben vaak problemen met:

• Formulieren invullen voor bijvoorbeeld zorgtoeslag, kinderopvang of de belasting.
• Straatnaamborden lezen.
• Voorlezen aan (klein)kinderen.
• Een (verjaardags)kaart schrijven.
• Geld opnemen bij een pinautomaat.
• Vertrektijden van de trein opzoeken.
• Ondertitels lezen op televisie.
• Recepten uit een kookboek lezen.

Op het gebied van gezondheid

• Lezen en begrijpen van gezondheidstips, patiëntenfolders en bijsluiters van medicijnen.
• Medicijnen op de juiste manier innemen.
• Zoeken van betrouwbare gezondheidsinformatie op internet (digitale vaardigheden )
• Uitleg en adviezen begrijpen en in praktijk brengen

Maatschappelijke kosten

Moeite hebben met lezen en schrijven heeft grote gevolgen voor het dagelijks leven. Laaggeletterden zijn minder zelfredzaam, minder sociaal actief en ze zijn vaker ziek dan geletterden.
Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving naar schatting jaarlijks 556 miljoen euro. Een groot deel van deze kosten (circa 63%) wordt veroorzaakt door een verminderde productiviteit en verminderde belastinginkomsten.

Op de website van stichting lezen en schrijven staat hierover meer informatie.

Filmpjes van taalambassadeurs

Jos Niels
Ex-laaggeletterde Jos Niels aan het woord: hij vertelt hoe het is om laaggeletterd te zijn en hoe geweldig het is om te kunnen lezen en schrijven.

Linda Kuipers had moeite met lezen
Linda Kuipers is een jonge moeder. Ze vertelt hoe het voor haar was om niet goed te kunnen lezen.

Gezondheidsvaardigheden zijn cognitieve en sociale vaardigheden die men nodig heeft voor het verkrijgen, begrijpen en toepassen van informatie voor het bevorderen of behouden van een goede gezondheid.
Onder gezondheidsvaardigheden vallen onder andere lees- en schrijfvaardigheden en rekenvaardigheden. Het gaat ook om het vermogen om informatie te vinden, waarbij ook in digitale vaardigheden in toenemende mate een rol spelen. Bredere definities omvatten ook psychologische kenmerken, zoals zelfvertrouwen, motivatie en kritisch vermogen, en sociale vaardigheden.
Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, hebben vaak moeite met lezen en schrijven.

Om welke vaardigheden gaat het?

• Functioneel (zoals lezen en schrijven, rekenen, zoeken op internet)
• Interactief of communicatief (zoals begrijpend lezen, abstract denken, hoofd- van bijzaken scheiden, reflecteren)
• Kritisch (zoals toepassen van informatie, ordenen, vooruitdenken, prioriteiten stellen)

Beperkte gezondheidsvaardigheden hangen deels af van opleidingsniveau, maar ook hoger opgeleiden kunnen moeite hebben met medische informatie. Wil je meer informatie over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden? Kijk dan op de website van Pharos, of bekijk onze factsheet.

Smoezen en signalen

Smoezen
Laaggeletterden gebruiken vaak smoesjes als:

• Sorry ik ben mijn bril vergeten en kan het niet lezen.
• Ik vul dit formulier thuis wel in.
• Ik heb pijn in mijn hand dus ik kan niet schrijven.
• Ik heb hoofdpijn dus kunt u het voor mij opschrijven.
• Mijn handschrift is onleesbaar schrijft u het maar op.

Signalen
Naast smoesjes zijn er meer signalen waarop je kan letten,
Bijvoorbeeld als iemand:

• Vragen heeft over informatie die al eerder is verteld.
• Afspraken niet opschrijft.
• Regelmatig te laat komt of niet komt opdagen voor een afspraak.
• Zich ongemakkelijk gedraagt als hij/zij iets moet opschrijven of lezen.
• Een folder op zijn kop bekijkt of wel bekijkt maar zijn/haar ogen niet over de tekst beweegt.
• Zijn of haar medicatie niet goed inneemt.

Tips bespreekbaar maken

Laaggeletterdheid bespreekbaar maken is niet gemakkelijk.

Tips:

• Zorg voor een open en vriendelijke houding
• Benoem wat je ziet
• Toon begrip
• Normaliseer (vertel dat heel veel mensen moeite hebben met lezen en schrijven)
• Draai er niet om heen
• Sluit aanbij de beleving van de ander: ‘Wat moet het lastig zijn om….”
• Ga niet te snel, sluit aan bij het emotie/proces van de ander.

Doorverwijzen

Er is in Gelderland-Zuid veel aanbod om een taalcursus te volgen.
Er is er een gratis nummer: 0800-023 44 44. Dit nummer is iedere werkdag van 09.00 uur tot 17.00 uur bereikbaar. Iedereen kan bellen voor gratis advies, of om zich op te geven voor een cursus. Je kunt ook bellen voor iemand anders die moeite heeft met lezen en schrijven.

Schriftelijke communicatie

Tips voor eenvoudig schrijven

1. Wie is je doelgroep?
   Voor wie schrijf je de tekst? Krijg je lezer zo nauwkeurig mogelijk in beeld. Verplaats je in de lezer.

2. Doel?
   Wat wil je met je tekst bereiken? Wat moet je lezer doen als hij de tekst heeft gelezen?
   Schrijf dus wat de lezer wil weten en niet wat jouw organisatie wil vertellen.

3. Gebruik woorden die iedereen kent.
   Twijfel je of je een woord kan gebruiken? Kijk dan op ishetb1.nl. Is jouw woord te moeilijk? Op www.synoniemen.net kan je een ander woord zoeken.
4. Schrijf actief.
   Schrijf in de tegenwoordige tijd; vermijd worden en gebruik geen hulpwerkwoorden (zullen, kunnen.
   Als je schrijft wie wat doet, dan hoe je nooit te schrijven dat iets gedaan wordt.
   Dus niet: U wordt teruggebeld. Maar: De assistente belt u terug.
5. Vermijd vaktaal en technische termen
   Als het niet anders kan, leg dan de woorden goed uit.
6. Schrijf korte zinnen en alinea’s.
   Gemiddeld 12 woorden per zin.
   Wissel korte en iets langere zinnen af.
   Zet vaker een punt.
   Beperk je tot een boodschap per zin.
   Stel vragen in de tekst.
   Gebruik duidelijke tussenkopjes
   Gebruik voor een alinea niet meer dan 100 woorden.
   Maak korte teksten (kijk wat je kan schrappen).
   De eerste zin is de belangrijkste zin van de alinea.

Heb je voorlichtingsmateriaal geschreven en wil je weten of het voldoende begrijpelijk is? Gebruik dan het Voorlichtingsmateriaal Beoordelingsinstrument van Pharos.

Mondelinge communicatie

Tips voor tijdens een gesprek met een laaggeletterde :

• Maak korte zinnen en gebruik eenvoudige woorden.
• Sluit aan bij het taalgebruik van de patiënt.
• Praat langzaam en neem tijd voor het gesprek.
• Stel open vragen en biedt de ander gelegenheid tot het stellen van vragen
• Vermijd medische terminologie.
• Geef niet te veel informatie in één keer.
• Vraag tussendoor of de patiënt je begrepen heeft.
• Maak geen ‘uitstapjes’ in de uitleg.
• Wees zo concreet mogelijk, vermijd abstracties en beeldspraak.

Tips voor de afsluiting van het gesprek:

• Herhaal de belangrijkste punten.
• Toets of de patiënt het begrepen heeft door hem te vragen samen te vatten wat zojuist is uitgelegd.

Zien hoe dat in de praktijk gaat? Bekijk dan het onderstaande filmpje

Wilt u ook binnen uw praktijk met laaggeletterdheid aan de slag? Dan kunt u hierbij ondersteuning krijgen.
Deze ondersteuning kan bestaan uit:

• Een gesprek over uw (maatwerk) wensen rondom de aanpak beperkte gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid
• Een workshop/presentatie bewustwording: feiten, cijfers, signalen, bespreekbaar maken, doorverwijzen met een ervaringsdeskundige.
• Workshop ‘Herkennen en doorverwijzen‘: met een acteur oefenen in het bespreekbaar maken van laaggeletterdheid.
• Workshop ‘Eenvoudig communiceren’: met een acteur oefenen in eenvoudig communiceren,
• Praktijk check door taalambassadeurs.
• Beoordelen van uw website door taalambassadeurs.
• Ondersteuning bij de aanvraag: ‘Achterstand fonds voor de aanpak Laaggeletterdheid’.

Voor ondersteuning of meer informatie hierover neemt u contact op met:
Jose Keetelaar, projectleider Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden,
jkeetelaar@ggdgelderlandzuid.nl, 06 – 55 29 44 22

Heeft u vragen het project Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden binnen GGD Gelderland-Zuid? Neem dan contact op met:
Linda de Heer, intern projectleider Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden,
ldeheer@ggdgelderlandzuid.nl, 06 – 30 78 74 70.

“Gooi dat taboe over je schouder en práát erover!”

We willen steeds gezonder leven. Maar een goede gezondheid is ook in ons land niet gelijk verdeeld. Met een laag inkomen of lage opleiding leef je gemiddeld zes jaar korter. In Nijmegen wordt actief beleid gevoerd om de gezondheidsverschillen tussen mensen te verkleinen. Een van de speerpunten daarbij is ‘laaggeletterdheid’. Wat is dat precies, en wat heeft dat te maken met gezondheid? Verder lezen…

 

De aanpak Voel je goed! helpt met taal in Nijmegen

Hoe kunnen we laagopgeleide inwoners van Nijmegen die moeite hebben met taal en het verwerken van informatie, helpen bij het vergroten van hun gezondheidsvaardigheden? Die vraag stelden Lisanne Veraart en José Keetelaar zichzelf, als Taalcoördinator Rijk van Nijmegen bij Gemeente Nijmegen & Projectleider laaggeletterdheid & gezondheidsvaardigheden bij GGD Gelderland-Zuid. De aanpak Voel je goed! bood uitkomst. Samenwerkingen met Werkbedrijf Rijk van Nijmegen en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) maakten van het idee een succesvol initiatief. Verder lezen…

 

Voel je goed! bij het Werkbedrijf Rijk van Nijmegen

Hoe kunnen we inwoners van Nijmegen helpen hun gezondheidsvaardigheden te vergroten? Meer in het bijzonder: hoe kunnen we laagopgeleide volwassenen bereiken die moeite hebben met taal en het verwerken van informatie? Deze vragen stelt José Keetelaar, werkzaam bij GGD Gelderland-Zuid, zichzelf voortdurend. Zij zocht samenwerking met Stichting Lezen & Schrijven, in de persoon van Lisanne Veraart, om met haar mee te denken. Dat leidde tot het idee om gezond gewicht, een gezondere leefstijl en je lekkerder in je vel voelen tot invalshoek te maken. Verder lezen…

 

Studenten moeten laaggeletterheid in hun dna krijgen

Mensen die moeite hebben met lezen, schrijven en rekenen hebben vaker schulden, vinden moeilijker een baan en leven vaker ongezond. Daarom is het belangrijk laaggeletterdheid te herkennen, bespreekbaar te maken en laaggeletterden te kunnen doorverwijzen. De Leergemeenschap Laaggeletterdheid zet het onderwerp HAN-breed op de kaart. Verder lezen…

 

Laaggeletterdheid: een gemeenschap met lef!

Laaggeletterdheid is overal. Zoals de moeder die haar kind niet voorleest, omdat ze niet kán lezen. Of de man die zijn medicijnen verkeerd gebruikt, omdat hij de bijsluiter niet begrijpt. Mensen die niet goed kunnen lezen of schrijven schamen zich en professionals durven er niet naar te vragen, bang om iemand voor het hoofd te stoten. Dat moet anders, vonden wij. Daarom is de leergemeenschap Laaggeletterdheid opgericht. Verder lezen…